Asliye Hukuk Mahkemesi Nedir? ve Hangi Davalara Bakar?
Asliye hukuk mahkemelerinin görevi Hukuk Mahkemeleri Kanunu’nun 2. Maddesinde “Dava konusunun değer ve miktarına bakılmaksızın malvarlığı haklarına ilişkin davalarla, şahıs varlığına ilişkin davalarda görevli mahkeme, aksine bir düzenleme bulunmadıkça asliye hukuk mahkemesidir. Bu Kanunda ve diğer kanunlarda aksine düzenleme bulunmadıkça, asliye hukuk mahkemesi diğer dava ve işler bakımından da görevlidir.” Şeklinde ifade edilmiştir.
Asliye hukuk mahkemeleri, 5235 sayılı Adli Yargı İlk Derece Mahkemeleri İle Bölge Adliye Mahkemelerinin Kuruluş, Görev Ve Yetkileri Hakkında Kanun gereğince her adliyede bulunması gereken ve tek hakimli mahkemelerdir. Kural olarak Asliye Hukuk Mahkemelerinde yazılı yargılama usulü uygulanmaktadır. Buna göre: dilekçe aşaması, ön inceleme aşaması, tahkikat aşaması, sözlü yargı ve hüküm şeklinde 5 adımdan oluşmaktadır.
Asliye hukuk mahkemeleri ve sulh hukuk mahkemeleri özel hukuk anlaşmazlıklarıyla ilgilenmekle görevli iki ana mahkemelerdir. Bunun yanında asliye hukuk mahkemeleri genel mahkemelerden sorumluyken, sulh hukuk mahkemeleri ise istisnai durumlardan sorumludur. Bunun sonucunda, özel kanun hükmü ile açık biçimde ifade edilmedikçe sulh hukuk mahkemelerinde bakılması gerektiği bildirilmeyen tüm işler ve davalar asliye hukuk mahkemelerinde görülmektedir. Diğer yandan ilgili kanunda belirtilen bir anlaşmazlık biçimi için açıkça bir mahkemenin görevlendirilmedi kabul görmüş ise, söz konusu anlaşmazlığı çözmek için görevlendirilmiş mahkeme kanun ile belirlenen özel görevli mahkemelerdir.
Asliye Hukuk Mahkemelerinin Görevleri Nelerdir?
Hukuk Mahkemeleri Kanunu 2. Maddesinde de belirtilen hükümler çerçevesinde asliye hukuk mahkemesi; kanuna göre başka bir mahkeme özel olarak görevlendirilmediği müddetçe, dava konusunun miktar ve değerine bakılmaksızın şahsın varlığına ilişkin davalar ve malvarlığına ilişkin davalara olarak iki bölümde yer alan her çeşit davaya bakmakla yükümlüdür.
Hukuk Mahkemeleri Kanunu 2. Maddesi çerçevesinde asliye hukuk mahkemeleri ve asliye ticaret mahkemeleri arasındaki ilişki, iş bölümü ilişkisinin dışına çıkarılmış ve görev ilişkisi şeklinde ifade edilmiştir. Bu sebepten dolayı asliye ticaret mahkemeleri genel mahkemeler kategorisinden çıkmıştır ve özel mahkemeler kategorisinde değerlendirilmiştir. Asliye Ticaret Mahkemeleri ve Asliye Ticaret Mahkemeleri arasındaki bağlantının nedeni ile birlikte açılan davaların talepleri ya da dava arkadaşları bakımından özel mahkeme, diğer bir kısmı yönüyle genel mahkeme görevlendirilmiş ise davanın bakılmasından tamamıyla özel mahkemeler görevlidir.
Asliye Hukuk Mahkemelerinin Yetkileri
Hangi görevli mahkemenin hangi davaya bakmakla görevli olduğu yetki kuralları çerçevesinde belirlenmektedir. Asliye hukuk mahkemesi görevli olarak belirlendikten sonra hangi yerde bulunan asliye hukuk mahkemesinin yetkilendirildiği belirlenmektedir. Yetki davanın şartlarındandır. Davacı kişi istediği yerde bulunan asliye hukuk mahkemesinden dava açamamaktadır. Davanın her aşamasında mahkeme yetkiyi kendisi araştırmaktadır.
Genel Yetkili mahkeme: Davalı tüzel ya da gerçek kişinin davanın açıldığı tarihte hangi yerleşim yerinde ise oradaki mahkemedir. Davalı sayısı birden fazlaysa, davalılardan birinin yerleşim yerinde bulunan mahkemede açılabilmektedir. Ayrıca davanın nedenine göre kanun, davalıların tümü için ortak yetkiye sahip bir mahkeme belirtebilir ve dava o mahkemede görülür.
Özel Yetkili Mahkeme: davacı kişiye seçme hakkı veren özel yetkili mahkemedir. Davacılar davalarını genel yetkili asliye hukuk mahkemelerinden açabilir ya da özel yetkili asliye hukuk mahkemelerinden de açabilmektedir. Asker, öğrenci, işçi, memur gibi, geçici olarak bir yerde ikamet edenlere karşı açılan taşınır mal ya da alacak davaları için, uzun bir süre bulundukları yerde kalacaklar ise o yerin mahkemesi yetkilendirilmektedir. Sözleşme nedeniyle açılan davalar, sözleşmenin ifasının yapılacağı yerin mahkemesinde görülebilmektedir. Miras yoluyla elde edilen malların hakkında açılan istihkak davaları, mirasın yazılması ve tespit edilme zamanında malların bulunduğu yerin mahkemelerinde açılabilmektedir. Mirasçılık belgesinin iptal edilmesi ve yeni mirasçı belgesi alınmasına dair davalar, mirasçıların her birinin ikamet ettiği yerdeki asliye hukuk mahkemesi yetkilendirilmektedir.
Kesin Yetkili Mahkeme: Kanun ile kesin yetkili mahkeme olarak belirtilen durumlarda, o yerde bulunan mahkeme dışında hiçbir mahkemede dava açılamamaktadır. Bir taşınmasın üzerinde bulunan ayni haklara dair ya da ayni hak sahipliği durumunda değişikliğe yol açan davalar ve taşınmazın alıkoyma hakkına ya da zilyetliğine dair davalarda, taşınmazın bulunduğu yerdeki mahkeme kesin yetki sahibidir.
Asliye Hukuk Mahkemeleri Nasıl Kurulur?
Asliye hukuk mahkemeleri, 5235 sayılı kanuna göre; her ilin merkezi ve bölgenin coğrafi şartları ve iş yoğunluğuna bakılarak belirlenmiş ilçelerde Hakimler ve Savcılar Kurulunun onayı alınarak Adalet Bakanlığı tarafından kurulmaktadır.
- Asliye hukuk mahkemeleri bulunduğu il ya da ilçenin adıyla anılmaktadır.
- Asliye hukuk mahkemelerinin yargı çerçevesi, bulunduğu il ve ilçelerle birlikte buralara adli bakımdan bağlanmış ilçelerin adli sınırlarını oluşturur.
- İş durumu sebebiyle gerekli kılınan yerlerde, asliye hukuk mahkemelerinin birden çok dairesi oluşturulur. Bu dairelere numaralar verilir. Özel kanunlar içinde başka hükmü bulunmaması halinde, ihtisaslaşmanın oluşması amacıyla, gelen işin niteliği ve yoğunluğu da göz önünde bulundurularak, daireler arasındaki iş dağılımı Hakimler ve Savcılar Kurulu kararıyla belirlenmektedir. Bu karar Resmi Gazetede yayımlanır.
- İş yoğunluğu bulunan bölgelerde birden çok asliye hukuk mahkemesi kurulabilmektedir. Bu mahkemelere numaralandırma yapılmaktadır. Örneğin; İstanbul 5. Asliye Hukuk Mahkemesi gibi.
Asliye Hukuk Mahkemelerinde Bakılan Davalar
Asliye Hukuk Mahkemesinde görülen davalar şu şekildedir;
- El Atmanın Önlenmesi Davası
- Alacak Davası
- Menfi Tespit Davası
- İtirazın İptali Davası
- Maddi Tazminat Davası
- Manevi Tazminat Davası
- Önalım (Şufa) Davası
- Ecrimisil Davası
- Miras Sözleşmesinin İptali Davası
- Mirastan Mal Kaçırma Davası
- Mirasçılıktan Çıkarma Davası
- Tapu Tescil Ve İptal Davası
- Vasiyetnamenin İptali Davası
- Mirasta Tenkis Davası
- Nüfus Kaydının Düzeltilmesi Davası
- İstirdat Davası
- Kamulaştırmasız El Atma Davası
- Geçit Hakkı Davası
- Derneğin Feshi Davası
- Kamulaştırmaya İlişkin Tescil Davası
- Kamulaştırmaya Dayalı Bedel Davası
- Ad ve Soyadı Değişikliğine İlişkin Davalar
Asliye Hukuk Mahkemesinin Görevsizlik Kararı
Asliye Hukuk Mahkemelerinin görevsizlik kararıyla ilgili bahsi geçen kararın dava dosyası görevli mahkemeye iletilmesine karar vermek ile kalmaktadır. Dava dosyası resen yani kendiliğinden mahkemeye gönderememektedir. 6100 sayılı Hukuk Mahkemeleri Kanunu’nun 20. Maddesine göre görevsizlik kararıyla alakalı, “Görevsizlik veya yetkisizlik kararı verilmesi hâlinde, taraflardan birinin, bu karar verildiği anda kesin ise tebliğ tarihinden, süresi içinde kanun yoluna başvurulmayarak kesinleşmiş ise kararın kesinleştiği tarihten; kanun yoluna başvurulmuşsa bu başvurunun reddi kararının tebliğ tarihinden itibaren iki hafta içinde kararı veren mahkemeye başvurarak, dava dosyasının görevli ya da yetkili mahkemeye gönderilmesini talep etmesi gerekir. Aksi takdirde dava açılmamış sayılır ve görevsizlik veya yetkisizlik kararı veren mahkemece bu konuda resen karar verilir. Dosya kendisine gönderilen mahkeme, kendiliğinden taraflara davetiye gönderir.” Biçiminde ifade edilmektedir. Bu durumda bahsedilen süre konusu hak düşürücü niteliğe sahiptir ve mahkeme aracılığıyla resen takip edilmektedir.
Sıkça Sorulan Sorular
Asliye Hukuk Mahkemesi Nedir?
Özel hukuk alanında ve adli yargı kolunda görev alan, ilk derecede mahkeme özelliğinde ve tek hakime sahip olarak işleyen yargı mevkiidir.
Asliye Hukuk Mahkemesi Hangi Davalara Bakar?
Şahıs ve malvarlığı davalarına dair genel görev alan mahkemeler asliye hukuk mahkemeleridir. Esas mahkeme özelliği bulunmaktadır. Bundan dolayı kanuna göre sulh mahkemesinde ya da özel mahkemede görülmesinin gerektiği belirtilen davaların dışında kalan diğer davalara ve işlere bakmak ile görevlendirilmiş mahkemelerdir.
Asliye Hukuk Mahkemesinde Nasıl Dava Açılır?
Asliye hukuk mahkemesinin görev alanına giren herhangi bir konuda uyuşmazlık yaşayan kişi, usulüne uygun olarak hazırlanmış bir dava dilekçesini mahkemeye sunar. Davaya konu maddi değerin tutarının bir önemi yoktur. Dilekçenin mahkemeye sunulması ve kabul edilmesiyle birlikte dava açılmış olur.
Asliye Hukuk Mahkemelerinde Yargılama Süreci Nasıl İşler?
Davanın tarafları dilekçe yoluyla şikâyetlerini bildirdikten sonra davanın koşullarının olup olmadığı ve bir itirazın varlığı incelenmektedir. Daha sonra önemli bir süreç olan tahkikat süreci başlamaktadır ve burada deliller ve iddialar değerlendirilmektedir. Ardından sözlü olarak yargılama aşaması ile taraflara söz verilir ve sonucunda hüküm verilmektedir.
