Sebepsiz Zenginleşme Davası

Sebepsiz zenginleşme, kişinin iradesi dışında malvarlığında eksilme yaşamasıdır. Türk Borçlar Kanunu kapsamında sebepsiz zenginleşme, sözleşme ve haksız fiiller gibi bir borç kaynağı olarak ifade edilir. Haklı bir neden olmadan bir kimsenin başkasının mal varlığından ya da emeğinden zenginleşmesine sebepsiz zenginleşme adı verilir. Başka bir ifade ile bir kişinin malvarlığında artış yaşanırken diğer kişinin malvarlığında azalma olması ile açıklanır. Yaşanan bu artış ve azalmanın arasında bir illiyet bağı bulunması gerekir.

Sebepsiz zenginleşme, diğer hukuksal ilişkiler sonucu meydana gelen borçlardan daha farklı bir kategoride ele alınır. Sebepsiz zenginleşmeden doğan ihtilaflarda herhangi bir sözleşme aranmaz. Ayrıca sebepsiz zenginleşmeden bahsedebilmek için bir kişinin malvarlığında bir kayıp doğması gerekir. Dolayısı ile maddi bir kayıp meydana gelmeden sebepsiz zenginleşme talebinde bulunulamaz.

Sebepsiz Zenginleşme Koşulları Nelerdir?

Kanunlar sebepsiz zenginleşme koşullarını belli şartlara bağlamıştır. Sebepsiz zenginleşme koşulları şu şekildedir.

• Sebepsiz zenginleşmede iki taraf olmalı ve bir tarafın malvarlığında ya da emeğinde azalma meydana gelmelidir.
• Zenginleşen kişinin mal varlığı artmış olmalıdır.
• Malvarlığında azalan kişinin kaybı ile malvarlığında artış yaşayan kişilerin arasında illiyet bağı bulunması gerekir.
• Hukuka ve ahlaka aykırı bir amaç görülmemelidir.
• Haklı bir sebep olmamalıdır.

Tüm bunlar değerlendirildiğinde; bir kişinin yanlış hesaba eft göndererek 3. bir kişinin malvarlığındaki aktifin artışına sebep olması gibi bir durum ortaya çıkması örnek olarak verilebilir. Aynı şekilde bir kişinin farkında olmadan kendi borcunu değil, başka birine ait borcu ödemesi durumu da sebepsiz zenginleşmeye örnektir. İki ortak arasında yaşanan iş paylaşımında ortaklardan biri tarafından ihlal yapılması ve diğer ortağa ait olan projenin üzerinde çalışıp kazanç elde etmesi de sebepsiz zenginleşmeye örnek olarak gösterilebilir.

Sebepsiz zenginleşme kişilerin davranışlarından ve tabiat olaylarından kaynaklanabilir. Yukarıda bahsedilen örnekler, kişilerin davranışlarından meydana gelen sebepsiz zenginleşmeye örnektir. Davranışlar dışında tabiat olayları da sebepsiz zenginleşmeye örnek verilebilir. Fırtına sebebi ile komşunun masasının diğer komşunun balkonuna geçerek onun mülkiyetine dahil olması de tabiat olaylarından kaynaklanmış sebepsiz zenginleşmeye örnektir.

Zenginleşen taraf sadece eline geçen malvarlığı ya da emek ile zenginleşmişse buna objektif zenginleşme denir. Buna karşılık, eline geçen malvarlığı ya da emek sayesinde ek gelir elde etmiş ise, bu durumda sübjektif zenginleşme olarak ifade edilir.

Sebepsiz Zenginleşme Borçlanılmamış Edimin İfası Nedir?

Borçlanılmamış edimin ifası, sebepsiz zenginleşmenin özel bir türüdür. “Borçlanmadığı halde edimi kendi isteğiyle yerine getiren kişi, bunu ancak kendisini borçlu görerek, yerine getirdiğini ispat ederse geri isteyeme hakkına sahiptir.” Borçlanılmamış edimin ifası için gereken unsurlar şu şekildedir.

• İfası gereken bir borç bulunmaması,
• İfada bulunulmuş olma,
• İfanın kendi serbest iradesiyle gerçekleştirilmiş olması,
• İfanın borcun varlığı durumunda hataya düşme ile ödenmiş olması,
• İfanın zamanaşımına uğramış bir borç ya da ahlaki bir görev ifası ile ilgili olmaması beklenir.

Borçlanılmamış edimin ifası sebepsiz zenginleşmenin özel bir hükmü olarak ifade edilir. Bunun temel sebebi ise sebepsiz zenginleşmede sayılan şartların haklı bir sebebin bulunmaması ve alt başlıklarından birisini ihtiva etmesidir. Bu durumda başta geçerli olan bir sözleşme söz konusu olsa da sonradan edimi gerçekleştiren kişinin bilgisi olmadan haklı sebebin ortadan kalkması hali gelişir. Bu sebeple sebepsiz zenginleşmeden bahsedilebilir.

Sebepsiz Zenginleşme Sonuçları Nelerdir?

Sebepsiz zenginleşen kişinin malvarlığında ortaya çıkan artış, ilgili kişiye iade ile yükümlülüğü taşır. Zenginleşen kişi, zenginleşmiş olduğu malvarlığı ya da emeğin karşılığını kötü niyetli olarak elden çıkarmışsa, zenginleşmenin tamamını geri vermekle yükümlüdür. Kanunlar zenginleşen kişinin iyiniyetli olmasının altını çizer.

Sebepsiz zenginleşen kişinin iade yükümlülüğünden kurtulması için zenginleştiği varlığı elinden çıkarmış olduğunu ispatlaması gerekir. Zenginleşen kişinin söz konusu olan varlığı yok olma, harap olma, çalınma gibi nedenlerle kendi elinden iyi niyetle çıkmış olduğunu kanıtlaması halinde zenginleşilen varlığın iadesi durumu ortadan kalkar.

Sebepsiz zenginleşmenin konusu para alacağından kaynaklıysa, zenginleşen kişi iadeyi zenginleşmenin gerçekleştiği tarihten itibaren talep edebilir. Buna ek olarak, zenginleşen kişi iyi niyetliyse, temerrüde düşürülmesi için temerrüt ihtarlarının yapılması gerekir.

Zenginleşen kişi, zenginleştiği varlık için yapmış olduğu zorunlu ve yararlı masrafları ancak, iyi niyetli olması halinde talep edebilir. Ancak, zenginleşmede kötü niyetli hareket varsa, kanunlar yalnızca yapılan zorunlu masrafların tazminine cevaz verir. Bunun dışında zenginleşme sağlayan varlık için gerçekleştirilen lüks masraflar zenginleşen kişinin iyi niyetine bakılmaksızın iade kapsamında kabul edilmez.

Sebepsiz Zenginleşmede Zamanaşımı

Sebepsiz zenginleşmede zamanaşımı söz konusudur. Zamanaşımı süreleri malvarlığında azalma durumunu fark edenin azalmayı fark ettiği andan itibaren ya da zenginleşen kişiyi öğrendiği andan itibaren 2 yıl olarak kabul edilir. Ancak, zenginleşmenin gerçekleştiği tarihten itibaren 10 yıllık zamanaşımı süresi bulunur.

Sebepsiz Zenginleşme Davalarında Hangi Mahkeme Görevlidir?

Sebepsiz zenginleşme davalarında görevli mahkeme asliye hukuk mahkemesidir. Sebepsiz zenginleştirme davaları, yer olarak davalının ikametgahının bulunduğu asliye hukuk mahkemelerinde açılmalıdır. Ticari ve İş Hukuku konularını kapsayan sebepsiz zenginleşme davalarında, arabuluculuk sistemi çalıştırılır.

Sıkça Sorulan Sorular

Sebepsiz zenginleşme davasını kim açar?

Sebepsiz zenginleşme, iki tarafın varlığı halinde bir tarafın geçerli bir sebep olmadan başkasının mal varlığından ve emeğinden zenginleşmesidir. Bu durumda mal varlığı eksilen kişi, sebepsiz zenginleşen kişiye karşı talep hakkına sahiptir ve bu kişiye karşı dava açabilir.

Sebepsiz zenginleşme nasıl ispat edilir?

Banka havalesi, hukuksal niteliği itibari ile ödeme vasıtasıdır. Havale borcun ödenmesi amacıyla yapılan yasal karine olarak kabul edilir.

Sebepsiz zenginleşme davasında avukat şart mı?

Sebepsiz zenginleşme davalarında alanında uzman bir avukat ile çalışmak büyük öneme sahiptir. Böylece olası hatalar ortadan kaldırılmış olur.